AB Komitesinin Çin’den ithal elektrikli araçlar hakkında yürüttüğü sübvansiyon soruşturmasının akabinde gelen karar sonrası, ABD’li elektrikli araç üreticisi Tesla’nın Çin’de üretilen modellerine yüzde 7,8, Çin şirketleri BYD’ye yüzde 17, Geely’e yüzde 18,8, soruşturmada işbirliği yapan üreticilere yüzde 20,7, işbirliği yapmayan devlete ilişkin SAIC Motor ve öteki şirketlere ise yüzde 35,3 ek vergi getirilecek.
Yüzde 10’luk standart gümrük vergisi ile yüzde 45’i bulan yeni tarifelerle AB ülkeleri, Çin’in yükselen elektrikli araç üretimine karşı ulusal endüstrilerini korumak için gümrük duvarlarını yükseltme yoluna gitti.
Son yıllarda Çinli elektrikli araba üreticileri, bilhassa fiyat avantajıyla tüm dünyada olduğu üzere Avrupa pazarında da hisselerini süratle artırıyordu. Dünyanın en büyük araba üreticilerine mesken sahipliği yapan kıta, içerdeki görüş ayrılıkları ve farklılaşan çıkarlara karşın bu hususta ortak bir siyasette mutabakata varmış oldu.
AB Kurulu, Ekim 2023’te Çin’den ithal edilen elektrikli araçlara yönelik sübvansiyon soruşturması başlatmış ve soruşturma sonunda bu ülkede üretilen elektrikli arabaların birlik üyesi ülkelere ithalatında süreksiz ilave vergiler getirme kararı almıştı. Karar öncesinde AB, Çin’den ithal edilen elektrikli araçlara standart yüzde 10 vergi uyguluyordu.
“Kapasite fazlası üretim”
Çin’in elektrikli araç üretimi, 2023’te, dünyada giderek büyüyen bu daldaki üretimin yaklaşık yüzde 58’ine ulaştı. Çin sanayisinin, iç talebi karşılayabilecek ölçüsü aşan ölçekte üretim yaparak ihracata dönük kapasite fazlası yarattığı, bunun devlet eliyle yürütülen bir sanayi siyaseti olduğu tenkitleri yöneltiliyor.
Çin Araba Üreticileri Birliğinin (CAAM) datalarına nazaran, ülkede 2023’te 9,1 milyon elektrikli araç üretildi. Çin’in üretimi birebir yılda dünyada toplam 13,8 milyona ulaşan elektrikli araç satışının yaklaşık yüzde 70’ini oluşturdu. Çinli üreticiler bu periyotta 1,6 milyon elektrikli aracı ihraç etti.
ABD Hazine Bakanı Janet Yellen, nisanda Pekin’e yaptığı ziyarette, Çin ekonomisindeki süregelen makroekonomik dengesizliklere, bilhassa de zayıf hane halkı tüketimine karşı, ortalarında elektrikli araç üretiminin de olduğu kimi spesifik sanayilere büyük ölçekli devlet takviyeleriyle çok yatırım yapıldığına dikkati çekerek, bunun hem ABD hem de dünyanın geri kalanı açısından ekonomik riskler barındırdığı ikazında bulunmuştu.
Çin iktisadında öteden beri tasarruf fazlası olduğunu lakin bunun büyük kısmının gayrimenkul kesimindeki yatırımlara ve devlet öncülüğündeki altyapı inşasına harcandığını hatırlatan Yellen, bugün ise Çin’in sanayi siyasetinin gaye olarak belirlediği elektrikli araçlar, lityum-iyon bataryalar ve güneş panelleri üzere birtakım “yeni” sanayilerdeki işletme yatırımlarında artış görüldüğüne, bu kesimlerde devlet dayanağıyla iç talebi aşan ölçekte yapılan yatırımların, global fiyatları kökten değiştirme potansiyeli bulunduğuna işaret etti.
Avrupa Kurulunun Ticaretin Korunmasından Sorumlu Genel Yöneticisi Martin Lukas da AB’nin kararı öncesinde Avrupa Parlamentosu (AP) üyelerine yaptığı bilgilendirmede, Çin’de yılda iç talebi aşan 3 milyon elektrikli araç üretildiğini, bunun AB pazarında yılda 1,6 milyona ulaşan elektrikli araç talebinin iki katına yakın olduğunu belirtti.
İlave gümrük tarifeleri
Dünyada çok sayıda ülke, ulusal pazarlarını Çin’den ithal edilen ucuz elektrikli araçların istilasından korumak için ek gümrük vergileri getiriyor. ABD, Kanada ve AB ülkelerinin dışında Brezilya ve Türkiye üzere yükselen ekonomiler de ulusal otomotiv endüstrilerini muhafaza hassasiyetiyle son yıllarda birtakım adımlar atıyor.
ABD’de Joe Biden hükümeti, mayısta elektrikli araçlar dahil Çin’den ithal çok sayıda esere ek gümrük tanımları uygulama kararı aldı. Buna nazaran, eylülden itibaren çelik ve alüminyum eserleri ile bataryalara yüzde 25, yarı iletkenler ve güneş panellerine yüzde 50 ve elektrikli araçlar için yüzde 100 ek gümrük vergisi getirildi.
Kanada’da da Justin Trudeau başbakanlığındaki hükümet, Çin’den ithal elektrikli araçlara 1 Ekim’den itibaren yüzde 100, alüminyum ile çelik eserlerine ise 15 Ekim’den itibaren yüzde 25 gümrük tarifesi uygulayacağını açıkladı. Kanada, böylelikle bu eserlerde birebir oranda gümrük tarifeleri belirleyerek ABD’yi izledi.
Güney Amerika ülkesi Brezilya, araba ithalatında Çin markalı elektrikli ve hibrit araçların yarattığı ani artış karşısında gümrük tarifelerini etaplı artırmaya karar verdi. Buna nazaran, sadece bataryayla çalışan, yüzde 100 elektrikli araçlar (BEV) için yüzde 10 olan gümrük vergisi Temmuz 2024’te yüzde 18’e yükseltilmişti ve Temmuz 2026’da da yüzde 35’e çıkarılacak. Hem şarj edilebilen bir bataryası hem de akaryakıtla çalışan içten yanmalı motoru olan hibrit araçlar (PHEV) için ise yüzde 15 olarak belirlenen gümrük tarifesi, Temmuz 2024’te yüzde 25’e çıkarılmıştı, Temmuz 2026’da ise yüzde 35’e yükseltilecek.
Türkiye de Mart 2023’te Çin’den ithal elektrikli araçlara, akabinde bu yıl 8 Haziran’da içten yanmalı motorlu ve hibrit arabalara yüzde 40 ek gümrük vergisi getirdi. Böylelikle Çin’den ithal tüm arabalar için yüzde 40 ek gümrük tarifesi uygulamaya konuldu.
İkinci “Çin şoku” mu?
Küresel iklim değişikliğiyle çabanın temeli olan yeşil dönüşümün kilit kesimi olarak görülen elektrikli araç üretimi, ulusal sanayilerin yapılandırılmasını ve sürdürülmesini hayati kılıyor. Ülkeler, bu kritik dönüşümde sanayisizleşmeye yol açabilecek dış tesire maruz kalmak istemiyor.
Benzeri bir durum yıllar evvel yaşanmış, 1990’ların ikinci yarısı ile 2000’lerin başında Çin’de devlet takviyelerinin yarattığı ucuz çelik mamulleri global piyasayı istila ederken, çok sayıda ülkede demir-çelik endüstrilerinin tasfiyesiyle sonuçlanmıştı.
Hem endüstrileşmiş ülkeler hem de yükselen ekonomiler, elektrikli araçlara ve başka yenilebilir güç donanımlarına geçiş sürecinde yerli endüstrilere ziyan verecek ikinci bir “Çin şoku”nu yaşamak istemiyor.
Farklılaşan çıkarlar
AB’nin kararında 27 birlik üyesi ülkeden 10’u lehte, 5’i aleyhte oy kullanırken, 12 ülke çekimser kaldı. Kurulun teklifinin reddedilmesi için AB nüfusunun yüzde 65’ini temsil eden 15 üye ülkenin karşı oy kullanması gerekiyordu, bu kelam konusu olmadı.
Fransa, İtalya ve Polonya üzere büyük nüfuslu ülkeler teklife dayanak verirken, otomotiv endüstrisinin Çin’de geniş çıkarları olan Almanya, Pekin ile siyasi yakınlığı bulunan Macaristan ile Malta, Slovenya ve Slovakya üzere küçük nüfuslu ülkeler karşı çıktı.
Özellikle BMW, Mercedes ve Volkswagen üzere şirketleri Çin’in otomotiv kesiminde kıymetli hisse sahibi olan Almanya gümrük tarifelerine karşı çıkarken, öbür ülkeleri ikna etmek için faal lobi faaliyeti yürüttü. Almanya Başbakanı Olaf Scholz, ülke önderlerini telefonla arayıp, atılacak adımların AB iktisadını ve çıkarlarını olumsuz etkileyebileceği belirterek, bu nedenle Çin ile elektrikli araçlar konusundaki müzakerelerin sürdürülmesi daveti yaptı.
Halihazırda Çin’de geniş ölçekte üretim yapan ve Çin’in Avrupa’dan araba ithalatının büyük kısmını karşılayan Almanya, bu ülkeye karşı gümrük tarifeleri uygulamaya başlaması halinde şirketlerinin iki taraflı ziyanla müsabakasından tasa ediyor.
Fransa ve İtalya üzere global ölçekte rekabet eden ulusal otomotiv markalarına mesken sahipliği yapan ülkeler ise Avrupa pazarındaki muhtemel kayıplarını Çin’deki risklerinden daha değerli gördüğünden tarife artışlarına dayanak veriyor.
Çekimser ülkelerden İspanya ise başta kararı desteklerken, Çin’in misilleme niteliğindeki tarife artışlarından ziyan göreceği tasasıyla çekimser oy kullandı. İspanya Başbakanı Pedro Sanchez, eylülde Pekin’e yaptığı ziyarette, tarife artışlarını desteklemediklerini bildirmişti. Çin’in AB’den ithal domuz eti eserlerine yönelik damping soruşturması, bu kalemdeki ihracatın büyük kısmını karşılayan Madrid’i endişelendirirken, tavır değişikliğinde Çinli şirketlerin ülkede yatırım vaatleri de tesirli oldu.
“Yerelleştirme”
Pekin idaresi, şimdiye dek tarife adımlarına tıpkı formda karşılılık vermekten kaçınırken, Çinli şirketler gümrük tarifesi uygulayan ülkelerde üretimi yerelleştirerek iç pazarda faal olabileceklerini hesaplıyor. Önde gelen Çinli elektrikli araç üreticileri, Avrupa’da fabrikalar kurarak ürettikleri araçları iç pazarda gümrüksüz satmayı planlıyor.
Çinli üretici BYD, Aralık 2023’te Avrupa’daki birinci fabrikasını Macaristan’da kuracağını duyurmuş, şubatta bu tesise arazi tahsisi için ön mutabakat imzalanmıştı. Öbür bir Çinli üretici Chery de Avrupa’da üretime başlamak üzere nisanda İspanya’nın Barcelona kentindeki bir mahallî üreticiyle paydaşlık mutabakatı imzalamıştı. Kamuya ilişkin SAIC Motor şirketi de yaz aylarında, Avrupa’da fabrika kurmak üzere görüşmeler yürüttüğünü bildirmişti.
Avrupa ile gümrük birliği içindeki Türkiye de bölgesel hinterlandının genişliği ile Çinli şirketlerin üretim üslerini planladığı esas ülkeler ortasında yer alıyor. Çinli BYD, 8 Temmuz’da Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Türkiye’de yaklaşık 1 milyar dolar kıymetinde yatırım yapmak üzere muahedeye varmıştı.
Bu ortada Chery’nin de Türkiye’de yatırım için hükümetle görüşmelerinin son etaba geldiği bildirilmişti. Chery Uluslararası Başkanı Guibing Cang, 28 Eylül’de Türkiye’de Milletlerarası Yatırım Müşavere Kurulu Toplantısı’na katılmış ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından kabul edilmişti. Görüşmede, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır da hazır bulunmuştu.